Mijn favoriete chocolade-merk was jarig en vierde afgelopen weekend zijn 20e Tonyversary. Tonyversary is een Frankenwoord, twee woord-elementen aan elkaar geritst tot een nieuwe betekenis.

De zuiverste vorm van een Frankenwoord is: begin van het ene woord + einde van het andere woord. Kop aan staart.

Zoals het kanariefantje, het antwoord op een raadsel uit mijn kindertijd (het is geel en heeft een slurf). Frankenwoorden kunnen ook uit meerdere woord-elementen bestaan, zoals het locomokipkachelkanariefantje.

Frankenwoord doet je terecht denken aan het monster van Frankenstein. In het verhaal van de Britse schrijfster Mary Shelley schept Victor Frankenstein een wezen dat bedoeld was als vriend, maar dat uiteindelijk beter niet tot leven gewekt hadden kunnen worden.

Zoals crompouce.

En Frankenwoord is er zelf natuurlijk ook een.

Porte-manteauwoord, kofferwoord, mengwoord, vlechtwoord of hypogram

In het Engels is franken een voorvoegsel in de betekenis van genetische aanpassing. Ik kwam er niet achter wie Frankenword voor het eerst gebruikte.

Officieel noemen wij het porte-mantauwoord. Die term is eerst even het kanaal overgestoken. Het komt natuurlijk uit het Frans, maar de Engelsen kozen portmonteau voor een koffer met twee compartimenten. De taalkundige betekenis is een verdienste van Lewis Carroll, auteur van Alice in Wonderland. In Through the Looking Glass laat hij het ei-mannetje Humpty Dumpty zeggen:

‘Well, slithy means lithe and slimy. … You see it’s like a portmanteau—there are two meanings packed up into one word.’

Andere benamingen zijn koffer-, meng-, vlechtwoord of hypogram. Maar Frankenwoord spreekt toch veel meer tot de verbeelding? Daarom stel ik voor dat wij het ook zo gaan noemen.

Nu we de etymologie hebben afgetikt, komen we nu aan bij het leuke deel van dit blog.

Brussen, snuipen en vechtscheiding

De Frankenwoorden die ik online vond, zijn vrijwel allemaal Engelstalig. Toch zijn er wel Nederlandse Frankenwoorden. Zo is er brus om broer en zus aan te duiden in de mantelzorg. Snuipen voor snuiven en zuipen. En vechtscheiding.

Hoe komen Frankenwoorden tot leven?

Het is natuurlijk een vorm van luiheid, zo’n woord. Of efficiëntie zo je wilt. Je zegt minimaal twee keer zoveel met minder letters. Dat is handig als je maar 350 woorden hebt in de patiëntenfolder. Ik stel me voor hoe zo’n term ontstaat. De voorzitter van de patiëntenvereniging verspreekt zich in de vergadering en blijft het woord brussen daarna gebruiken in elke mail aan het projectteam. En hij corrigeert de tekstschrijver die de folder en webteksten schrijft.

Brangelina en de labdradoodle

Een speciale categorie Frankenwoorden zijn de naamfusies. Brangelina (Brad Pitt en Angelina Jolie), Bennifer (Ben Affleck en Jennifer Lopez), Robsten (Robert Pattinson en Kristen Stewart) en Billary (Bill en Hillary Clinton). Ik ben zelf ook de helft van een naamfusie. Een vriendin noemde mijn zus en mij per ongeluk eens: Sabinthia.

Brengt me bij de gekruiste dieren als de labradoodle. Of de biologisch onmogelijke crocoduck. Ik mijmerde over Nederlandstalige fictieve kruisingen. Dat zouden, behalve het kanariefantje, kunnen zijn: het kikkervosje, de wolfijn en de hagedas, die laatste niet te verwarren met het ijsmerk.

In de categorie eten en drinken hebben we frappucino, frosé, frogurt, broccoflower, garlion, cambozola en – daar is ‘ie weer – de tenenkrommende crompouce.

Grumor van Paul van Loon vind ik te gek. Hij bedacht het woord voor (zijn eigen) griezelverhalen met een ironische of grappige ondertoon. Mijn verschrijvingen zijn soms ook Frankenwoorden: pictograpje, transtormatie en incluselief.

Bijdrage van Van Kooten en De Bie

Als je erop gaat letten, ontdek je er nog veel meer in onze taal. Van Kooten en De Bie hebben – uiteraard – ook een bijdrage geleverd met krommunicatie, demonstructie en kneukfilm. En als we het toch over films hebben: Bollywood, dramady, mockumentary, mockbuster, rockumentary, romcom en romantasy.

Veel Frankenwoorden zijn helemaal ingeburgerd. Botel, brexit, nexit, e-mail, brunch, freemium, glamping, advertorial, mansplaining, podcast, webinar, malware, shopaholic, emoticon. En sexting. Nee, daar heb ik geen aparte schrijfcursus voor.

Mag ik nog even door? Ja? Fijn.

Want je hebt nog de digibeet, textpert en de brainiac. En natuurlijk blog, vlog en smog. Mijn man ging trouwens pas op Surviking. In Noorwegen. Over geografische namen gesproken: Eurazië, Benelux, Afrabië.

Frankenwoorden kunnen heel geslaagd zijn als naam voor iets nieuws of unieks. Zoals Wiktionary, Wikipedia, Pictionary. Of Groupon, Spotify, Netflix, Vinted en Pinterest.

Maar in bepaalde branches gaat het van kwaad tot erger. Van infomercial naar infotainment tot irritainment. Of wat denk je van stagflatie en graaiflatie. Ook niet zo fraai vind ik frenemy en broetry. Maar dat is natuurlijk nog niets vergeleken met conculega en microfluencer.

Ik heb trouwens wel een zwak voor bromance. O, pracht van een vriendschap. Adorkable gewoon. Maar met womance slaan we weer door.

Het ene Frankenwoord is het andere niet

Sommigen gruwelen van Frankenwoorden, anderen zijn er dol op. Maar het ene Frankenwoord is het andere niet. En misschien is het als rondlopen met hoog opgetrokken sportsokken: in mijn tijd een fashion faux-pas, maar doe je het met overtuiging dan kom je er kennelijk mee weg en nemen anderen het over.

Tot slot zou ik daarom zelf graag nog een rits nieuwe Frankenwoorden willen introduceren. Ter overname ende gebruik.

9 nieuwe spiksplinternieuwe Frankenwoorden voor de zelfstandig ondernemer die zichzelf te serieus neemt

Het ondernemerschap is een halelussie, geweldig en een deceptie tegelijk, want het blijkt minstens net zo hard werken als een loondienstbaan. Al was het maar vanwege de frustiviteit als je op commando een knappe slogan moet schrijven en dat het dan niet lukt. Wil je mijn advies? Neem op zulke momenten een copyccino, want schrijfpauzes en cafeïne helpen áltijd. En heb je weer eens een flopdracht aangenomen? Zie het als een wijze les en luister volgende keer naar je wonderbuik.

Dan wou ik nog iets kwijt over je tegenvallende gromzet: is het niet eens tijd om wat aan je sleurtarief te doen? Aan de andere kant heb je natuurlijk wel die ene topdrachtgever die alles de moeite waard maakt. En soms – en daar doe je het allemaal voor – soms zet je iets neer, dat is gewoon om te briljanken.